Śląskie Centrum
Wolności i Solidarności

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego 

Lata 80. XX wieku były okresem debiutu wielu twórców kluczowych dla współczesnej sztuki polskiej. Mimo to do tej pory nie zostały rozpoznane w sposób całościowy, a dzieła powstałe w tym czasie wielokrotnie uległy rozproszeniu pomiędzy publiczne i prywatne kolekcje sztuki. Tym bardziej chcemy w najbliższych latach w możliwie pełny sposób gromadzić dostępne prace twórców, którzy w okresie PRL funkcjonowali w tzw. drugim obiegu, tworząc masowy niezależny ruch wystawienniczy. Aktualnie kolekcja Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności liczy kilkadziesiąt prac zarówno artystów profesjonalnych (Krzysztof Grzondziel, m.in. „Polska płacząca”, l. 80), jak i nieprofesjonalnych (Kazimierz Korabiński, Franciszek Kurzeja, Arkadiusz Dybowski, Tadeusz Bryziewicz, Jan Tymiński). Planujemy, by kolekcja Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności była stale (w perspektywie wieloletniej) i systematycznie powiększana. W pierwszej kolejności o dzieła powstałe w epoce, w drugiej – o prace współcześnie komentujące wydarzenia historyczne i ich wpływ na naszą współczesność. W 2021 roku Śląskie Centrum Wolności i Solidarności otrzymało 130 tysięcy zł dofinansowania dla projektu „Sztuka w służbie Pamięci” w ramach programu „Narodowa kolekcja sztuki współczesnej” Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu. Projekt odnosi się do wydarzeń historycznych lat 80. XX wieku, których upamiętnianie i dokumentowanie jest głównym zadaniem Centrum. Zlokalizowane na terenie KWK „Wujek” Śląskie Centrum Wolności i Solidarności jest miejscem szczególnym – utrwalania narodowej pamięci o ofiarach stanu wojennego i ofiarach systemu komunistycznego w PRL. Gromadząc dokumenty, pamiątki, fotografie i relacje świadków, pamiętamy, że w istocie to sztuka najpełniej wyraża ducha i emocje czasów, w których powstawała, a artyści po wielokroć w sposób o wiele trafniejszy niż dziennikarze czy historycy dokumentowali społeczne nastroje towarzyszące wydarzeniom przełomowym w dziejach naszego narodu. Często również to artyści narracją swoich prac kształtują naszą zbiorową i indywidualną pamięć, nasz sposób pamiętania o najważniejszych wydarzeniach w dziejach naszego narodu. W tym kontekście Śląskie Centrum Wolności i Solidarności jako miejsce pamięci narodowej jest instytucją szczególnie powołaną do tego, by budować kolekcję dzieł sztuki współczesnej o znaczeniu narodowym, której głównym kluczem doboru będzie treść ideowa – upamiętnianie i dokumentowanie wydarzeń stanu wojennego, ofiar reżimu komunistycznego, działalności opozycyjnej, w tym działalności samych artystów, ze szczególnym ukierunkowaniem na twórczość lat 80. XX wieku. To nowatorskie podejście do budowania kolekcji dzieł sztuki współczesnej, której strategia opiera się na metodologii badań historycznych – dzieło sztuki staje się źródłem historycznym (por. P. Leavy, „Metoda spotyka sztukę. Praktyka badań naukowych posługujących się sztuką”, Warszawa 2018). Dzięki ministerialnej dotacji kolekcja Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności wzbogaciła się w 2021 roku o prace Łukasza Korolkiewicza i Krzysztofa Grzondziela. Łukasz Korolkiewicz, ur. 1948 r., profesor Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, dyplom w pracowni Stefana Gierowskiego, laureat Nagrody Komitetu Kultury Niezależnej, Nagrody im. Jana Cybisa (1991). Jego prace znajdują się w zbiorach min. Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Narodowego w Krakowie, Muzeum Narodowego w Poznaniu, Muzeum Sztuki w Łodzi, Zachęty Narodowej Galerii Sztuki oraz w kolekcjach prywatnych w Polsce, Niemczech, Danii, Szwecji, USA, Francji, Kanadzie, Wielkiej Brytanii. Artysta w swoim malarstwie obficie wykorzystuje dokonania fotografii, a u podstaw jego rozwiązań warsztatowych leży twórczość Davida Hockneya. Jego twórczość bywa nazywana fotorealizmem. Korolkiewicz jest najważniejszym twórcą polskiego malarstwa hiperrealisycznego. Artysta był czynnie zaangażowany w niezależny ruch wystawienniczy, dokumentował fotograficznie i malarsko działalność opozycji lat. 80. XX wieku. Do zakupu wybrano prace powstałe w epoce, upamiętniające osoby, które tak jak górnicy z kopalni „Wujek” stały się ofiarami reżimu komunistycznego – ks. Jerzego Popiełuszkę i Grzegorza Przemyka. Wybrane do zakupu prace są jednocześnie reprezentatywne dla całej twórczości artysty.

Łukasz Korolkiewicz, „Martwa natura”, olej na płótnie, 1984, 136 x 190 cm Obraz dokumentujący miejsce pochówku Grzegorza Przemyka – ofiary systemu komunistycznego. Płonące przy grobie znicze symbolicznie roztapiają śnieg i wytyczają granicę między życiem i śmiercią.

Łukasz Korolkiewicz, „Kamienie”, olej na płótnie, 1986, 136 x 170 cm Obraz dokumentujący grób bł. ks. Jerzego Popiełuszki – ofiary systemu komunistycznego. Zimowy słoneczny dzień, artysta kolorami i charakterystyczną dla siebie grą świateł buduje pozorny spokój i ciszę miejsca. Obraz w chłodnych barwach, na tle bieli symbolicznie odcinają się szare głazy, będące jednym z najbardziej rozpoznawalnych elementów miejsca. Uwagę widza przykuwa, wbrew panującej zimie, czerwień kwiatów złożonych na grobie ks. Jerzego. *** Krzysztof Grzondziel – śląski, multidyscyplinarny artysta, ur. 1959; malarz, rzeźbiarz, grafik, ukończył Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie (1984). Studiował w pracowniach: malarstwa Macieja Bieniasza, rzeźby Bronisława Chromego, grafiki Tomasza Jury. Konsultacje u Jerzego Dudy-Gracza (1977-1981). Uhonorowany dyplomem Kapituły Ruchu „Piękniejsza Polska” (2013) pod patronatem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego za „tworzenie piękna, którym możemy szczycić się przed światem”, „Best cartoonist of the year 2013”, statuetka „Eryk” stowarzyszenia SPAK za całokształt pracy twórczej (2016). Prace artysty znajdują się m.in. w zbiorach Muzum Plakatu w Wilanowie, fundacji Aydin Dogan Vagfi w Turcji, BWA Katowice, kolekcjach prywatnych. Od samego początku jego twórczość jest zaangażowana politycznie. Artysta komentował represje i propagandę władz PRL. Bezkompromisowo pokazywał rzeczywistość komunizmu w Polsce. Od lat 80. XX wieku prowadzi plastyczną formę opisywania naszej rzeczywistości. Wybrane do zakupu prace dopełnią już istniejącą kolekcję dzieł Krzysztofa Grzondziela w Śląskim Centrum Wolności i Solidarności. Zakupione prace są zarówno powstałym w epoce komentarzem do wydarzeń stanu wojennego, pacyfikacji kopalni „Wujek” oraz represji względem opozycji czasów PRL, jak i współczesnym komentarzem artysty dotyczącym reżimu komunistycznego. Ich motywem przewodnim jest pragnienie wolności narodu i jednostki.

Krzysztof Grzondziel, „Pacyfikacja 16.12.1981”, 1981-1985, instalacja: olej/akryl/płótno, 450 cm x 210 cm Tryptyk, nad którym prace artysta rozpoczął podczas pacyfikacji KWK „Wujek” w Katowicach. Przedstawienie milicjantów zwartych w szeregu przeciw strajkującym. W tle czołgi z lufami skierowanymi prosto na widza. Każda część tryptyku pomimo pozornego podobieństwa, jest odmienna. Uważny obserwator widzi w twarzach milicjantów agresorów, posłusznych wykonawców rozkazów wydanych w czasie stanu wojennego, ale także ludzi zastanawiających się nad tym, czy postępują słusznie. Płótno opada na podłogę, biel śniegu zanurza się w czerwieni krwi poległych górników, których symbolizuje 9 zniczy.

Krzysztof Grzondziel, „Ścieżka zdrowia”, 1984-1987, olej/płótno, 200 x 120 cm W latach 70. XX wieku w polskich szkołach na lekcjach wf-u powszechnie ćwiczono na wolnym powietrzu tzw. ścieżki zdrowia. Na wyznaczonym pasie umieszczone były różne sprzęty sportowe, różnicujące wykonywane ćwiczenia. Kiedy wskazany uczeń wykonywał ćwiczenia pozostali koledzy stali po obu stronach „ścieżki” i dopingowali go. Z racji podobieństwa, termin ten przyjął się w określaniu przemocy stosowanej wobec aresztowanych w PRL „wrogów politycznych”. Popychany aresztant zmuszany był do przebiegnięcia wyznaczonego odcinka, po którego obydwu stronach stali uzbrojeni milicjanci, z dużym zaangażowaniem „pałujący” ofiarę. Od szybkości biegu zależało niejednokrotnie życie. W kompozycji autor odwołuje się do klatek filmowych wykorzystywanych w pracach Mugbridga. Całość utrzymana w tonacji sinofioletowej z ostrymi akcentami czerwieni. Obrazy można zobaczyć, zwiedzając nową wystawę stałą Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności, której otwarcie zaplanowano na grudzień 2021 roku.  Zapraszamy do poznawania kolekcji sztuki Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności oraz korzystania z oferty edukacyjnej towarzyszącej projektowi.    

Wybrane prace z kolekcji sztuki Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności

Franciszek Kurzeja (1936-2011) – katowiczanin, Ślązak. Od lat 50. XX wieku pracownik napowierzchniowy KWK „Katowice”. Twórca tamtejszej grupy plastycznej „Gwarek 58”, a także zespołu „Barwa” przy KWK „Wujek”, gdzie w latach 80. XX wieku działał opozycyjnie w „Solidarności”. Jeden z najbardziej znanych górnośląskich twórców intuicyjnych (nieprofesjonalnych). Do stosowanych przez niego technik należały: przede wszytskim grafika, ale także malarstwo, rzeźba w węglu oraz czarna wycinanka. W swoich pracach poruszał zagadnienia związane ze światem lokalnym, górnośląską tradycją (zwłaszcza górniczą), życiem codziennym, a także sytuacją społeczno-polityczną. W tych ostatnich odnajdziemy przedstawienia działalności opozycyjnej, „Solidarności” czy wydarzenia stanu wojennego (także upamiętniające śmierć dziewięciu górników z kopalni „Wujek”). Wiele z jego dzieł stanowiło odzwierciedlenie osobistych doświadczeń. Prace Franciszka Kurzeji znajdują się w kolekcjach m.in. Muzeum Śląskiego w Katowicach, Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, Muzeum Miejskiego w Zabrzu, Muzeum Górnictwa Węglowego, Muzeum Etnograficznego w Krakowie oraz Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności.

• 

• 

• 

---

Kazimierz Korabiński – ur. 1949, górnik, działacz antykomunistyczny, intuicyjny grafik i drukarz podziemny (m.in. „Hutnika” i „Tygodnika Mazowsze”). Absolwent Szkoły Górniczej przy KWK „Boże Dary” w Katowicach-Kostuchnie (1967), gdzie pracował w latach 1967-1981 jako górnik i ratownik górniczy (w 1967 roku kopalnia włączona do KWK „Murcki”). Od czerwca 1981 roku na rencie inwalidzkiej. W latach 80. aktywny działacz opozycji, m.in.: w roku 1980 uczestnik strajku w KWK „Manifest Lipcowy” w Jastrzębiu-Zdroju, przedstawiciel KWK „Murcki” podczas sygnowania porozumienia jastrzębskiego, współtwórca Zakładowej Komisji Robotniczej w swojej macierzystej kopalni. W latach 1982–1989 (od 1983 w ramach ZNOW) prowadził aktywną działalność w drukarskim podziemiu jako grafik, autor i drukarz. Dużą część jego prac projektowych stanowią linoryty, a uzupełniają je nadruki na płótnach, karty, ulotki, znaczki poczty podziemnej itp. – odnoszące się w swoich przedstawieniach do ówczesnych wydarzeń społeczno-politycznych i wykorzystujące symbolikę religijno-patriotyczną. Współorganizator Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Górników, którzy zginęli w KWK Wujek 16 XII 1981, powołanego w Gliwicach (1988), a następnie członek Społecznego Komitetu Budowy Pomnika ku Czci Górników KWK Wujek w Katowicach Poległych 16 Grudnia 1981 r. (1989). Odznaczony m.in. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (2016), Krzyżem Wolności i Solidarności (2017). W zbiorach Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności znajdują sie matryce drzeworytnicze autorstwa Kazimierza Korabińskiego, służące do drukowania materiałów o tematyce patriotycznej.

---

Krzysztof Grzondziel – śląski, multidyscyplinarny artysta, ur. 1959; malarz, rzeźbiarz, grafik, ukończył Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie (1984). Studiował w pracowniach: malarstwa Macieja Bieniasza, rzeźby Bronisława Chromego, grafiki Tomasza Jury. Konsultacje u Jerzego Dudy-Gracza (1977-1981). Uhonorowany dyplomem Kapituły Ruchu „Piękniejsza Polska” (2013) pod patronatem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego za „tworzenie piękna, którym możemy szczycić się przed światem”, „Best cartoonist of the year 2013”, statuetka „Eryk” stowarzyszenia SPAK za całokształt pracy twórczej (2016). Prace artysty znajdują się m.in. w zbiorach Muzum Plakatu w Wilanowie, fundacji Aydin Dogan Vagfi w Turcji, BWA Katowice, kolekcjach prywatnych. Od samego początku jego twórczość jest zaangażowana politycznie. Artysta komentował represje i propagandę władz PRL. Bezkompromisowo pokazywał rzeczywistość komunizmu w Polsce. Od lat 80. XX wieku prowadzi plastyczną formę opisywania naszej rzeczywistości. Wybrane do zakupu prace dopełnią już istniejącą kolekcję dzieł Krzysztofa Grzondziela w Śląskim Centrum Wolności i Solidarności. Zakupione prace są zarówno powstałym w epoce komentarzem do wydarzeń stanu wojennego, pacyfikacji kopalni „Wujek” oraz represji względem opozycji czasów PRL, jak i współczesnym komentarzem artysty dotyczącym reżimu komunistycznego. Ich motywem przewodnim jest pragnienie wolności narodu i jednostki.