Podcasty
Podcast ŚCWiS jest dostępny także w popularnych serwisach:
O HISTORII I NIE TYLKO — 039
Dlaczego śląscy policjanci stali się ofiarami Zbrodni Katyńskiej? | Grzegorz Grześkowiak
Wrzesień 1939 r. Dwa dni po napaści Niemiec na Polskę funkcjonariusze Policji Województwa Śląskiego otrzymują rozkaz przeniesienia się ze Śląska na wschodnie tereny II Rzeczypospolitej. Wkrótce dostają się do sowieckiej niewoli, zostają osadzeni w obozie w Ostaszkowie, a parę miesięcy potem giną rozstrzelani w Twerze. Ich zbiorowa mogiła znajduje się w Miednoje, gdzie pochowano w sumie ponad 6300 jeńców ostaszkowskiego obozu. Ofiarami zbrodni katyńskiej stało się ponad 1200 śląskich policjantów.
Dlaczego nocą 2/3 września 1939 r. wyjechali ze Śląska? W jakich warunkach byli przetrzymywani w zabudowaniach zlikwidowanego klasztoru prawosławnego w Ostaszkowie? Co wiemy o ostatnich chwilach ich życia i miejscu, w którym ginęli – piwnicy ośrodka NKWD w Twerze? Na te i wiele innych pytań odpowiada Grzegorz Grześkowiak, prezes Ogólnopolskiego Stowarzyszenia „Rodzina Policyjna 1939 r.” z siedzibą w Katowicach.
DOBRA KSIĄŻKA HISTORYCZNA — 038
O śląskich migracjach i górniczej tożsamości | Sebastian Rosenbaum, Bogusław Tracz, Dariusz Węgrzyn | 038
„Temat migracji z i na Górny Śląsk jest fascynującym tematem, wyjątkowym w skali europejskiej.”
„Nie ma takiego drugiego regionu w Polsce, może poza Warszawą, gdzie przez 45 lat, a i po dziś, byłyby tak wielkie migracje ludności.”
Tak mówili goście spotkania w Śląskim Centrum Wolności i Solidarności (13 marca 2025 r.), które było poświęcone dwóm nowym publikacjom ŚCWiS „Wokół górniczej tożsamości” i „Tam i (niekiedy) z powrotem. Migracje a tożsamość na Górnym Śląsku”. W tym odcinku Podcastu ŚCWiS prezentujemy nagranie tego wieczoru, w którym uczestniczyli: dr Dariusz Węgrzyn (ŚCWiS), dr Sebastian Rosenbaum (IPN Katowice), dr Bogusław Tracz (IPN Katowice).
O HISTORII I NIE TYLKO — 037
Spacer po Katowicach śladami kopalni „Wujek” | Michał Dzióbek | 037
Zapraszamy na niezwykle ciekawy spacer po Katowicach. Nasz przewodnik Michał Dzióbek, historyk ze ŚCWiS, prowadzi nas w miejsca, które są związane z historią kopalni „Wujek”. Odkrywamy wieżę ciśnień, dawny stadion „Rozwoju”, kolonie domków jednorodzinnych dla przedwojennej kadry kopalni, familoki i wiele innych obiektów, których związków z „Wujkiem” nawet się nie domyślaliśmy.
Zobaczcie też wersję podcastu ilustrowaną zdjęciami miejsc, które odwiedzamy. Znajdziecie ją na YouTube.
Zapraszamy na tę odkrywczą wycieczkę.
O HISTORII I NIE TYLKO — 036
Tragedia Górnośląska… śląska, polska, niemiecka, sowiecka? | Dariusz Węgrzyn
Dla kogo Tragedia Górnośląska miała, ma i powinna mieć znaczenie?
„Nieszczęściem Górnego Śląska był fakt, że to tu żołnierz sowiecki po raz pierwszy postawił stopę na ziemi niemieckiej. Po wielu miesiącach marszu na zachód mógł wreszcie zemścić się na tych, których uważał za Niemców” – mówi dr Dariusz Węgrzyn, historyk ze ŚCWiS, badacz i autor publikacji naukowych na temat tamtych wydarzeń.
Opowiada o tym, jak mordowaniem i gwałceniem ludności cywilnej zaczynała się 80 lat temu obecność komunizmu m.in. na ziemi górnośląskiej.
Mówi, skąd wzięła się nazwa Tragedia Górnośląska i dlaczego nie należy jej zmieniać np. na „śląska”.
Podkreśla konieczność edukacji regionalnej: „Jeżeli regionaliści będą mówić młodzieży o miejscowości, w której ona żyje, o tym, co zdarzyło się tutaj, w tym miejscu, to to ma zupełnie inny walor. Brakuje mi takiej pamięci lokalnej.”
Posłuchajcie także wcześniejszego podcastu na temat Tragedii Górnośląskiej – odcinek nr 20.
O HISTORII I NIE TYLKO — 035
Życie podejrzane. Fotografie mieszkańców śląskich dzielnic | Jan Czypionka
Jan Czypionka od lat odwiedza nieco zapomniane dzielnice śląskich miast. Rozmawia z ich mieszkańcami i fotografuje ich w domach, na podwórkach, w otoczeniu, które niejednemu może wydawać się w pewnym sensie egzotyczne. Plon swoich fotograficznych wędrówek pokazuje w albumie „Życie podejrzane” – jest to zapis świata mieszkańców takich dzielnic jak Lipiny, Chropaczów, Kaufhaus, Kolonia Zgorzelec czy Bobrek.
Posłuchajcie rozmowy z Janem Czypionką, który mówi m.in.:
„Miejsca, w których mieszkają moi bohaterowie, wywołują czasami pewien niepokój czy obawy, czy tam jest bezpiecznie. Ale ludzie, którzy tam mieszkają, a których ja fotografuję, są bardzo przyjaźni. Wielu z moich bohaterów ma za sobą dość traumatyczne przeżycia. Mają oczywiście poczucie, że mieszkają w mniej eksponowanych czyli trochę zapuszczonych dzielnicach, ale mieszkają tam godnie. Brak zrozumienia i empatii powoduje, że wielu z nas wzrusza ramionami. Może żyjemy w enklawach pozornego lub nawet prawdziwego szczęścia i nie bardzo jesteśmy otwarci na innych ludzi i inne środowiska. Ale ja bym nie zamienił tych bohaterów na innych. Uczę się od nich pokory.”
O HISTORII I NIE TYLKO — 034
Stan wojenny. Historia znana, mniej znana i nieznana | Grzegorz Majchrzak, Dariusz Węgrzyn
Zapraszamy do wysłuchania dyskusji, która odbyła się 10.12.2024 r. w Śląskim Centrum Wolności i Solidarności wokół książki „Stan wojenny. Historia znana, mniej znana i nieznana” autorstwa dr. Grzegorza Majchrzaka.
Mimo że od wprowadzenia stanu wojennego w Polsce upłynęło ponad 40 lat, pamięć o nim nadal budzi dyskusje i spory. Z kolejnych publikacji historyków jasno wynika, że stan wojenny nie był – jak jest często określany – „mniejszym złem”. Książka, której Śląskie Centrum Wolności i Solidarności jest współwydawcą, opisuje wybrane, ciekawsze zagadnienia z lat osiemdziesiątych. Do mniej znanych na pewno należą szokujące okoliczności uchwalenia dekretów stanu wojennego, a także jego „ostatnia bitwa”, czyli obchody ósmej rocznicy 13 grudnia, odbywające się w 1989 r. Warte przypomnienia są także inne epizody z tego okresu, m.in. powstanie i reperkusje dramatycznego listu trójki śląskich lekarzy w sprawie krwawej pacyfikacji kopalni „Wujek”.
O książce rozmawiają dr Grzegorz Majchrzak – autor (Biuro Badań Historycznych IPN) oraz dr Dariusz Węgrzyn (Śląskie Centrum Wolności i Solidarności). Moderacja Aneta Kuberska i Sylwester Strzałkowski (Śląskie Centrum Wolności i Solidarności).
Warto słuchać!
O HISTORII I NIE TYLKO — 033
Skąd się wzięła Barbórka? | dr Beata Piecha-van Schagen
– Święta Barbara to jedna z najpopularniejszych świętych, choć badania nie potwierdzają, by była osobą historyczną. Natomiast krążyły na jej temat różne legendy, jedna z nich wręcz mówiła o tym, że pochodziła z okolic Zabrza – opowiada dr Beata Piecha-van Schagen w najnowszym odcinku Podcastu ŚCWiS.
– Barbórka była aż do początku XX w. dniem wolnym od pracy. Organizowano wtedy zakładowe uroczystości, a ich uczestnicy maszerowali z orkiestrą do kościołów, osobno katolicy, osobno protestanci, co było górnośląską specyfiką – mówi także.
Nasza rozmówczyni, związana z Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny” w Chorzowie, jest od lat badaczką kultu św. Barbary. Przypomina, że była to pierwotnie patronka dobrej śmierci, wiązano ją też z kultem Najświętszego Sakramentu. Opowiada o przypominających ołtarze miejscach w cechowniach, gdzie górnicy modlili się do św. Barbary przed rozpoczęciem pracy, a potem zasłaniali jej wizerunek. Dlaczego? Odpowiedź usłyszycie w tym odcinku Podcastu ŚCWiS.
O HISTORII I NIE TYLKO — 032
Śląsk w obrazach | Weronika Siupka
– W latach 90. odrzucaliśmy wszystko, co było i dlatego dużo zabytków postindustrialnych zostało bezpowrotnie utraconych. Później jednak zaczęliśmy doceniać to, co pozostało i nas wyróżnia. Dostrzegliśmy, że jest to część nie tylko naszego pejzażu, ale także naszej tożsamości. Nasza mała ojczyzna – mówi dr hab. Weronika Siupka, adiunkt w ASP w Katowicach w kolejnym odcinku podcastu Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności.
Autorka prac graficznych, w których uwiecznia m.in. industrialne widoki Katowic, opowiada o swojej fascynacji śląskimi klimatami, o twórczości artystycznej i żmudnej pracy przy wykonywaniu prac techniką akwaforty.
O HISTORII I NIE TYLKO — 031
Spacer z przewodnikiem po Nikiszowcu | Michał Dzióbek
Zapraszamy na spacer po Nikiszowcu – bodaj najbardziej znanej i urokliwej dzielnicy Katowic. Zaczynamy przed kopalnią „Giesche”, nazwaną później kopalnią „Wieczorek”.
– Gdyby nie górnictwo, gdyby nie kopalnia, na pewno nie mielibyśmy dzisiaj Nikiszowca – opowiada Michał Dzióbek, przewodnik po Katowicach, historyk ŚCWiS. To właśnie on oprowadza nas po zakątkach Nikiszowca.
DOBRA KSIĄŻKA HISTORYCZNA — 030
Tam i (niekiedy) z powrotem. Migracje a tożsamość na Górnym Śląsku | Robert Ciupa
Siedmiu z dziewięciu górników zastrzelonych przez ZOMO w kopalni „Wujek” w stanie wojennym pochodziło spoza Śląska. Przyjechali tu do pracy z innych regionów Polski. Ich losy pokazują, czym była migracja na Śląsk w Polsce Ludowej. Władze usilnie starały się znaleźć pracowników do kopalń wśród mieszkańców całego kraju, co udawało się jednak z różnym skutkiem.
Pisze o tym Robert Ciupa w jednym z artykułów w książce „Tam i (niekiedy) z powrotem. Migracje a tożsamość na Górnym Śląsku”. Ta fascynująca lektura jest pokłosiem zorganizowanej przez Śląskie Centrum Wolności i Solidarności jesienią 2023 r. konferencji o śląskich migracjach.
– W 1959 r. na 5 tysięcy pracowników kopalni „Wujek” 50% to już byli ludzie przyjezdni – mówi Robert Ciupa, dyrektor ŚCWiS. Przypomina o planach komunistycznych władz budowy wielkich miast i tworzenia proletariatu. Polska powojenna była bowiem krajem przeważnie rolniczym.
– Wielu górników pracuje od września do maja, potem wracają do siebie, na wieś, bo tam jest praca do wykonania, a po sezonie przyjeżdżają tutaj ponownie i zatrudniają się na kolejnej kopalni – mówi. – Przez wiele lat ściągano do Huty Katowice ludzi, którzy później zatrudniali się w przemyśle wydobywczym, bo tam były po prostu lepsze płace, tam otrzymywali szybciej mieszkanie. Zaczęli więc wiązać się z tą ziemią i niektórzy żyją tutaj po dzień dzisiejszy.
– Ta książka zadaje pytania: skąd jesteśmy, jak się tu pojawiliśmy, a może gdzie wyjechaliśmy, gdzie wyjechali inni, jaki to jest region? Oczywiście nie odpowie na te wszystkie pytania, ale być może jesteśmy w stanie zrobić coś o wiele ważniejszego, to znaczy wznowić dyskusję na ten temat – konkluduje Robert Ciupa.
Publikacja Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności to lektura, którą czyta się niemal jak literaturę faktu! Daje okazję do odkrywania nieznanej często i niedocenianej historii ostatnich niemal dwustu lat, widzianej przez pryzmat migracji z i na Górny Śląsk. Kim byli ludzie, którzy w XIX wieku wyemigrowali ze Śląska do Teksasu i Brazylii? Czy deportacje w głąb ZSRR po II wojnie światowej dotknęły tylko Górnoślązaków? Dlaczego górnicy z Francji i Belgii rozczarowali polskich komunistów? Odpowiedzi na te i wiele innych pytań znajdziecie w książce „Tam i (niekiedy) z powrotem. Migracje a tożsamość na Górnym Śląsku”, red. Dariusz Węgrzyn, Katowice 2024, s. 348
DOBRA KSIĄŻKA HISTORYCZNA — 029
Tam i (niekiedy) z powrotem. Migracje a tożsamość na Górnym Śląsku | Dariusz Węgrzyn
„Tam i (niekiedy) z powrotem. Migracje a tożsamość na Górnym Śląsku” – tak zatytułowana jest fascynująca książka pod red. dr. Dariusza Węgrzyna, będąca pokłosiem konferencji naukowej, która odbyła się w Śląskim Centrum Wolności i Solidarności w dniach 20–21 października 2023 r. To publikacja, którą czyta się niemal jak literaturę faktu! Teksty nie są pisane hermetycznym językiem naukowym, a treść daje okazję do odkrywania nieznanej często i niedocenianej historii ostatnich niemal dwustu lat, widzianej przez pryzmat migracji z i na Górny Śląsk.
Kim byli ludzie, którzy w XIX wieku wyemigrowali ze Śląska do Teksasu i Brazylii? Czy deportacje w głąb ZSRR po II wojnie światowej dotknęły tylko Górnoślązaków? Dlaczego górnicy z Francji i Belgii rozczarowali polskich komunistów? Odpowiedzi na te i wiele innych pytań dotyczących migracji z i na Górny Śląsk w II połowie XIX wieku i w XX wieku usłyszysz w tym odcinku podcastu Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności.
DOBRA KSIĄŻKA HISTORYCZNA — 028
Dziki Wschód. Transformacja po polsku 1986-1993 | Michał Przeperski
– W końcówce lat 80. XX w. totalnym doświadczeniem dla Polaków było poczucie, że państwo umiera, rozkłada się. To jest państwo, w którym lekarz otruje, milicjant obije i okradnie, w cukierni możesz się podtruć, w szpitalach chodzą karaluchy… Tak to wyglądało.
– Jesienią 1989 r., tuż przed wprowadzeniem planu Balcerowicza, na pytanie jak rząd Mazowieckiego ma sobie poradzić z kryzysem, blisko 85% ankietowanych odpowiedziało: zamknąć wszystkie nierentowne fabryki, wszystkie! No brawo! Tak się stało. Próbuję pokazać, jak bardzo Polacy nie wiedzieli, o czym mówią.
– Świat, który istniał do 1989 r. po prostu się rozpadł. Zostały z niego drzazgi… Świat lat 90. był naprawdę dzikim Wschodem, był światem, który na nowo się budował i w którym nie było bezpieczeństwa. Była to przestrzeń, w której nie było szeryfa.
Tak o transformacji w Polsce wychodzącej z komunizmu mówi Michał Przeperski, autor książki „Dziki Wschód. Transformacja po polsku 1986-1993”. I w swojej książce, i w podcaście, w którym rozmawiają z nim Aneta Kuberska i Sylwester Strzałkowski, opowiada nie tyle o wielkiej polityce, co raczej o tym, jak te zmiany wpływały na życie ludzi.
Książka „Dziki Wschód. Transformacja po polsku 1986-1993” ukazała się nakładem Wydawnictwa Literackiego. Jest do nabycia w Śląskim Centrum Wolności i Solidarności.
O HISTORII I NIE TYLKO — 027
„Fartuch był lepki od krwi” – lekarze w czasie pacyfikacji w kopalni „Wujek” | Karol Chwastek
– Pielęgniarki i lekarze, którzy pomagali rannym w czasie pacyfikacji w kopalni „Wujek” górnikom, opowiadali, że krew na ścianach przyszybowego punktu sanitarnego sięgała do wysokości dorosłego człowieka – mówi Karol Chwastek, historyk Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności.
Już 12 grudnia 1981 roku, na rozkaz władz komunistycznych, szpitale w Katowicach były opróżniane z lżej chorych, bo spodziewano się fali rannych po wprowadzeniu stanu wojennego. Pracownicy służby zdrowia, którzy nieśli pomoc rannym górnikom w kopalni „Wujek” wspominali, że milicjanci, którzy zostali wysłani do pacyfikacji strajku mieli w oczach szaleństwo, jakby byli na środkach psychotropowych. Wyciągali rannych i nieprzytomnych górników z karetek i bili ich. Bili także pielęgniarki i sanitariuszy, którzy nieśli pomoc rannym.
– Lekarze, którzy brali udział w operacjach i sekcjach zwłok górników byli pewni, że na „Wujku” strzelano, żeby zabić. Bo większość ran jakie odnieśli górnicy był powyżej pasa: w brzuch, w klatkę piersiową, w głowę – opisuje Karol Chwastek w rozmowie z Anetą Kuberską i Sylwestrem Strzałkowskim.
O bohaterskich lekarzach, pielęgniarkach i sanitariuszach, którzy ratowali rannych górników z „Wujka” wspomina się rzadko i pamięta niewielu. Posłuchaj podcastu ŚCWiS i poznaj ich historię!
O HISTORII I NIE TYLKO — 026
Jakiej edukacji historycznej potrzebujemy? | Robert Ciupa
– Historia jest nauczycielką życia. To zdanie jest bardzo często przywoływane. Mamy ją poznawać po to, żebyśmy zrozumieli, jak społeczeństwo funkcjonuje i jak może funkcjonować, skąd biorą się rządzące nim zasady. Abyśmy mogli kreować inaczej naszą teraźniejszość i przyszłość – mówi Robert Ciupa, dyrektor Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności.
W rozmowie o nowoczesnej edukacji historycznej, programie nauczania historii w polskich szkołach, wystawie w Śląskim Centrum Wolności i Solidarności oraz spuściźnie górnictwa mówi też m.in.:
– Jako historycy mamy ogromną konkurencję: Internet, Instagram, Tik-tok, Netflix… Gdzie jest w tym wszystkim historia? Czy mamy kręcić rolki historyczne? Ja nie chciałbym młodych ludzi zmuszać, ale ich zaciekawić. Jak to zrobić? Możemy ich tak zaciekawić, żeby sięgnęli po coś więcej.
– Boimy się uczyć o codzienności, prowadzimy zbyt mało dotyczących jej badań. Łatwiej przecież napisać historię polityczną, ale przedstawiamy ją bardzo często z perspektywy elit, a nie zwykłego człowieka. Tymczasem XX i XXI wiek mają to do siebie, że zachowało się o wiele więcej informacji i wiedzy na temat codzienności. Należałoby ją opisać, bo przez nią łatwiej jest opowiedzieć historię.
– Dzisiaj zapominamy, że to wszystko dookoła – bloki, uniwersytet, szpitale – powstało dzięki górnictwu. To wszystko wypracowali ludzie w kopalniach. Dzisiaj idziemy w stronę zielonej energii, natomiast nie możemy zapominać o historii.
O HISTORII I NIE TYLKO — 025
Tajemnice stanu wojennego | Grzegorz Majchrzak
Wielkie ucieczki przywódców „Solidarności”, podziemna telewizja i nielegalne radio antykomunistyczne, puste półki, milczące telefony, konferencje prasowe Jerzego Urbana i napisy na murach „Wrona orła nie pokona”… Ile pamiętamy ze stanu wojennego i jakie tajemnice ten tragiczny okres najnowszej historii Polski wciąż kryje? Na te pytania odpowiada dr Grzegorz Majchrzak z Biura Badań Historycznych IPN.
DOBRA KSIĄŻKA HISTORYCZNA — 024
Żywioły. Katastrofy i wypadki w czasach PRL | Przemysław Semczuk
W PRL gazety rozpisywały się głównie o sukcesach – nowych szkołach, nowoczesnych osiedlach mieszkaniowych i rosnącej produkcji. Partyjni propagandziści wmawiali ludziom, że życie w socjalistycznej ojczyźnie jest pełne dobrobytu i dostatku, a do tego bezpieczne.
Jednak bezpiecznie nie było! O wypadkach prasa starała się pisać jak najmniej albo wcale. Na szczęście po latach szczegóły i tych znanych, i tych całkiem zapomnianych katastrof z tamtych czasów ujawnia Przemysław Semczuk. Opisuje je w pierwszym tomie „Żywiołów”, a teraz także opowiada w tym odcinku podcastu „Dobra książka historyczna”.
O HISTORII I NIE TYLKO — 023
Strażnicy historii. Platforma Europejskiej Pamięci i Sumienia | Marek Mutor
– Trzeba domknąć etap rozliczeń sądowych, które niestety w większości nie nastąpiły, bo sprawców już też w większości nie ma. Jednak bitwa o pamięć o ofiarach totalitaryzmów, o oddanie im sprawiedliwości symbolicznej, będzie wracać w każdym pokoleniu. To jest zadanie, które będzie ciągle przed nami – mówi dr Marek Mutor, prezydent Platformy Europejskiej Pamięci i Sumienia.
Platform of European Memory and Conscience jest międzynarodową organizacją pozarządową non-profit, która działa na rzecz rozszerzenia wiedzy o reżimach totalitarnych XX w. Została założona 14 października 2011 r. w Pradze przez 20 członków założycieli z 12 państw UE. Jej utworzenie zostało poparte przez Parlament Europejski i Radę Unii Europejskiej. Obecnie zrzesza blisko 70 instytucji oraz organizacji z 20 krajów Europy i Ameryki Północnej, które zajmują się badaniami, dokumentacją, podnoszeniem świadomości, edukacją na temat tych reżimów.
Od 2023 roku członkiem platformy jest także Śląskie Centrum Wolności i Solidarności. Inne polskie instytucje należące do platformy to m.in.: Instytut Pamięci Narodowej, Muzeum Historii Polski, Ośrodek Pamięć i Przyszłość, Muzeum Powstania Warszawskiego, Fundacja Ośrodka Karta, Ośrodek Badań nad Totalitaryzmami im. Witolda Pileckiego.
Jakie są różnice w pamięci o totalitaryzmach wśród społeczeństw europejskich? Jak w nowoczesny sposób dbać o pamięć historyczną o totalitaryzmach? Jak dobrze rozłożyć akcenty w edukacji historycznej na temat totalitaryzmów? Ile w polityce historycznej państw europejskich jest historii, a ile polityki? Odpowiedzi na te i wiele innych pytań usłyszycie w tym odcinku podcastu Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności.
Warto posłuchać!
O HISTORII I NIE TYLKO — 022
Od milicjanta do policjanta | Roman Hula
O służbie w Milicji Obywatelskiej, napięciach między MO a Służbą Bezpieczeństwa, tworzeniu związku zawodowego w milicji po 1989 r. opowiada były milicjant, później policjant, były komendant miejski MO w Piekarach Śląskich, komendant wojewódzki Policji w Katowicach, wreszcie komendant główny Policji, podinsp. Roman Hula.
– Upolitycznienie milicji rozpoczyna się w 1980 r., kiedy po powstaniu „Solidarności” ministrem spraw wewnętrznych został Czesław Kiszczak. Wtedy decydującą rolę przejmuje SB i pion polityczny, a zadania są skierowane przeciwko działaczom opozycji – wspomina.
Do Milicji Obywatelskiej wstąpił w 1976 r., trzynaście lat później, wraz z innymi funkcjonariuszami z Piekar Śląskich, napisał list do premiera Tadeusza Mazowieckiego, domagając się m.in. odpolitycznienia służby w milicji, rozdzielenia MO i SB, przywrócenia do pracy funkcjonariuszy zwolnionych za przekonania. Teraz opowiada, jak udało się doprowadzić do zmian w milicji.
Warto posłuchać!
DOBRA KSIĄŻKA HISTORYCZNA — 021
Maluch. Wielka podróż małego fiata z ziemi włoskiej do Polski | Przemysław Semczuk
Jeździł nim sołtys w „Nie ma mocnych” i „Czterdziestolatek”, inżynier Karwowski. Doskonale sprawdzał się zarówno jako milicyjny radiowóz, jak i wóz dostawczy, gdy akurat „rzucili” pralki. Zabierał całe rodziny na niezapomniane wakacje nad Bałtyk i do Bułgarii, ale też umożliwił trójce marzycieli z Krakowa zwariowaną podróż dookoła świata. Fiat 126p to pierwsze auto dla Kowalskiego, popularne „toczydełko”, członek wielu polskich rodzin epoki Gierka. Ale też symbol wszystkiego, co w PRL-u wzniosłe i marne zarazem. To samochód – legenda. Skąd się wziął? Jaki wpływ na jego powstanie miały zmiany na najwyższych szczeblach władzy? Na czym polegała jego druga młodość w latach 90.? Czy doczekał się prawdziwego happy endu?
Na te i wiele innych pytań odpowiada Przemysław Semczuk, autor znakomitej książki „Maluch. Wielka podróż małego fiata z ziemi włoskiej do Polski”.
Warto posłuchać!
O HISTORII I NIE TYLKO — 020
Tragedia Górnośląska. Dlaczego Armia Czerwona mordowała i porywała Górnoślązaków w 1945 roku? |dr Dariusz Węgrzyn
Pod koniec stycznia 1945 r. Armia Czerwona wkracza na teren Górnego Śląska. Sowieci mordują wielu mężczyzn i brutalnie gwałcą kobiety, nie zważając ani na ich narodowość, ani na to, że jest to ludność cywilna. Dla czerwonoarmistów to po prostu obywatele III Rzeszy, na których chcą się zemścić. W lutym z kolei zaczyna się akcja wywózki głównie mężczyzn do pracy przymusowej na terenie Związku Sowieckiego. Taki los spotyka prawie 50 tys. mieszkańców Górnego Śląska. O tych tragicznych wydarzeniach mówi dr Dariusz Węgrzyn, historyk ze ŚCWiS, autor opracowania, w którym zebrał 46 202 biogramy wywiezionych. Warto posłuchać!
O HISTORII I NIE TYLKO — 019
Tajemnice pacyfikacji strajku w kopalni „Wujek”. Mówi dr Dariusz Węgrzyn, historyk ze ŚCWiS.
Czego wciąż nie wiemy o pacyfikacji strajku „Wujek”? Dlaczego to właśnie ta kopalnia była miejscem najtragiczniejszych wydarzeń stanu wojennego? Kto podjął decyzję o strzelaniu do górników? Dlaczego ZOMO weszło do kopalni, choć nie było szkolone do walki na terenie zakładów pracy? Odpowiedzi na te i inne pytania w rozmowie z historykiem ŚCWiS, dr. Dariuszem Węgrzynem. Warto posłuchać!
KRYMINALNE LABIRYNTY PRL-u — 018
Czy czarna wołga naprawdę porywała dzieci? I skąd wzięła się ta legenda? Odpowiada Przemysław Semczuk, autor książki „Czarna wołga. Kryminalna historia PRL”.
W latach 60. i 70. XX w. ludzie nawzajem straszyli się opowieściami o krążącej po Polsce czarnej wołdze, w której miał jeździć ktoś, kto porywa dzieci. Nasz gość wyjaśnia, że choć to była tylko legenda, to jednak narodziła się nie przypadkiem. Czy więc naprawdę należało się bać czarnej wołgi? Warto posłuchać!
KRYMINALNE LABIRYNTY PRL-u — 017
Kim był Wampir z Bytomia i ile miał wspólnego z Wampirem z Zagłębia? Opowiada Przemysław Semczuk.
W latach 1974-1982 mieszkańców Górnego Śląska terroryzował Joachim Knychała, cichy i nieśmiały cieśla górniczy pochodzący z Bytomia. Mężczyzna, będący wzorowym mężem i ojcem dwójki dzieci, okazyjnie przemieniał się w bezwzględnego kata kobiet. Wykorzystując swoje umiejętności cieśli górniczego, z niezwykłą precyzją posługiwał się siekierą. Po dokonaniu morderstwa dokonywał także gwałtu, a zbezczeszczone zwłoki porzucał.
Wampir z Bytomia niewątpliwie czerpał inspirację od Zdzisława Marchwickiego, skazanego za szereg morderstw. Knychała śledził bacznie proces i publikacje dotyczące Marchwickiego. Pojawił się nawet na jednej z rozpraw, po wcześniejszym uzyskaniu specjalnej przepustki.
Przemysław Semczuk w książce „Kryptonim Frankenstein” szczegółowo zrekonstruował jego historię, starając się zgłębić psychikę zabójcy, przedstawiając przebieg śledztwa i działania organów ścigania, jednocześnie barwnie opisując realia tamtego okresu. Teraz z słuchaczami podcastu ŚCWiS „Kryminalne labirynty PRL-u” dzieli się szczegółami swojego dziennikarskiego śledztwa.
O HISTORII I NIE TYLKO — 016
O spektaklu „Wujek.81. Czarna ballada”, o Brynowie 40 lat temu i dziś, o spektaklu „Byk”. Rozmowa z Robertem Talarczykiem.
16 grudnia 1981. Katowice. Kopalnia „Wujek”. Mieli po 13 lat. Rafał, Grzegorz, Adam, Tomek. Oglądali apokalipsę z dachu wieżowca przy ul. Wincentego Pola. To jest ich historia.
Tymi słowami zaczyna się spektakl Teatru Śląskiego „Wujek.81. Czarna ballada” w reżyserii Roberta Talarczyka. On sam był jednym z chłopców, którzy wtedy, w dniu pacyfikacji przez ZOMO kopalni „Wujek”, patrzyli na te wydarzenia z dachu wieżowca. Spektakl jest więc opowieścią o nich, albo raczej ich opowieścią, ale też historią dziewięciu górników, którzy tego dnia nie wrócili do domu. To jednocześnie opowieść o życiu na Śląsku w tamtym czasie. Jak można przeczytać na stronie internetowej Teatru Śląskiego, „to nie jest pieśń żałobna ani wesoła przyśpiewka. To jest czarna ballada.” O tej czarnej balladzie – spektaklu Teatru Śląskiego i tragedii, która miała miejsce na „Wujku”, o katowickim Brynowie teraz i 40 lat temu, o budowaniu śląskiej tożsamości rozmawiamy z Robertem Talarczykiem.
KRYMINALNE LABIRYNTY PRL-u — 015
Kim był Wampir z Zagłębia? Dlaczego napadał na kobiety? Czy słusznie skazano za te morderstwa Zdzisława Marchwickiego? Opowiada Przemysław Semczuk.
Przez sześć lat, miasta Górnego Śląska i Zagłębia żyły w strachu przed „Wampirem z Zagłębia”. Kobiety bały się wracać wieczorami do domów, bo każda z nich mogła stać się ofiarą seryjnego mordercy. Ojcowie i mężowie eskortowali swoje córki i żony do domów. Milicjantki w cywilnych strojach były „wystawiane” na przynętę. MO zwiększyła liczbę patroli. Mimo to kobiety wciąż ginęły.. Fala grozy zalała tereny aglomeracji katowickiej wraz z pierwszym morderstwem, 7 listopada 1964 roku. I trwała aż do 6 stycznia 1972 roku, gdy wytypowany na 'Wampira z Zagłębia” Zdzisław Marchwicki został aresztowany w Dąbrowie Górniczej. Sąd uznał go za winnego zamordowania 14 kobiet i usiłowania zabójstwa kolejnych 7. Wyrok wykonano poprzez powieszenie 26 lub 29 kwietnia 1977 roku w garażu Aresztu Śledczego w Katowicach. Już wtedy istniały jednak poważne wątpliwości co do winy Marchwickiego. O jednej z najbardziej przerażających i kontrowersyjnych historii kryminalnych w PRL rozmawiamy z Przemysławem Semczukiem, autorek książki „Wampir z Zagłębia”.
KRYMINALNE LABIRYNTY PRL-u — 014
Czy funkcjonariusze SB zamordowali w 1989 roku ks. Sylwestra Zycha? Rozmowa z dr. hab. Patrykiem Pleskotem.
Rok 1989 – okrągły stół, wybory czerwcowe, powstanie rządu Tadeusza Mazowieckiego, słowem początek końca komunizmu w Polsce. A jednak w tym właśnie roku w dziwnych okolicznościach śmierć ponoszą ludzie, którzy już wcześniej byli szykanowani przez Służbę Bezpieczeństwa: ks. Stanisław Suchowolec, ks. Stefan Niedzielak, ks. Sylwester Zych.
Co przemawia za tym, że nie były to przypadkowe zgony, ale mordy polityczne? Czy do ostatnich dni PRL działało w niej specjalne komando śmierci? I czy stworzyli je funkcjonariusze Służby Bezpieczeństwa?
Na te pytania odpowiada dr hab. Patryk Pleskot, autor książki „Zabić. Mordy polityczne w PRL”, na co dzień naczelnik Oddziałowego Biura Badań Historycznych Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie.
KRYMINALNE LABIRYNTY PRL-u — 013
Skąd tyle niewiadomych w sprawie śmierci ks. Stanisława Suchowolca w 1989 r.? Rozmowa z dr. hab. Patrykiem Pleskotem.
Dlaczego śmierć ks. Stanisława Suchowolca 30 stycznia 1989 r. wygląda na mord polityczny, a nie na wynik przypadkowego zaprószenia ognia? Czy ma z nią coś wspólnego trójka osób widziana wtedy w pobliżu domu księdza i czy ci ludzie byli oficerami SB? I jaki związek z tym wszystkim może mieć śmierć innego oficera SB kilka dni wcześniej? Dlaczego w tej spawie więcej znaków zapytania niż jasnych odpowiedzi?
Na te pytania odpowiada dr hab. Patryk Pleskot, autor książki „Zabić. Mordy polityczne w PRL”.
O HISTORII I NIE TYLKO — 012
Subkultury w czasach Polski Ludowej. Rozmowa z dr. Bogusławem Traczem.
Kim byli hipisi nie trzeba tłumaczyć nikomu, kto żył w czasach PRL. Ale czy określenia kudłacze i chwasty są tak samo dla wszystkich oczywiste? Jakie inne subkultury tworzyły barwną mozaikę kulturową społeczeństwa Polski Ludowej? Jaki był stosunek ich przedstawicieli do władzy komunistycznej i stosunek władzy do nich? M.in. o tym opowiadamy w najnowszym odcinku podcastu Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności w rozmowie z dr. Bogusławem Traczem z OBBH IPN w Katowicach.
KRYMINALNE LABIRYNTY PRL-u — 011
Dlaczego w 1989 r. został zamordowany ks. Stefan Niedzielak? Rozmowa z dr. hab. Patrykiem Pleskotem.
Rok 1989 kojarzy nam się głównie z okrągłym stołem i wyborami 4 czerwca, czyli z upadkiem komuny. Ale w tym samym roku śmierć poniósł ks. Stefan Niedzielak i wiele wskazuje na to, że była to zbrodnia dokonana przez kogoś związanego z komunistyczną władzą. Kto to był? I dlaczego niemal 75-letni kapłan musiał ponieść śmierć? Na te pytania odpowiada dr hab. Patryk Pleskot, autor książki „Zabić. Mordy polityczne w PRL”.
O HISTORII I NIE TYLKO — 010
Jak żyło społeczeństwo w latach 80. ubiegłego wieku? Rozmowa z dr. Bogusławem Traczem.
Trwa moda na lata 80. Z czym się kojarzą? Z magnetofonami kasetowymi, De Mono, Republiką, kurtkami moro… Ale pod tym płaszczem kryło się szare codzienne życie w Polsce Ludowej. Jakie było to życie? Czy po stanie wojennym została już tylko beznadzieja? Co spowodowało, że mimo wszystko wchodzące wtedy w dorosłość pokolenie wywołało w roku 1988 strajki, które doprowadziły do upadku komuny? Mówi o tym dr Bogusław Tracz z Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN w Katowicach.
DOBRA KSIĄŻKA HISTORYCZNA — 009
„Spowiedź ambasadora” — rozmowa z Mariuszem Brymorą.
Kilka dni po wprowadzeniu stanu wojennego, w grudniu 1981 r., gruchnęła wiadomość: ambasador PRL w Waszyngtonie poprosił Amerykanów o azyl polityczny.
Jak to możliwe, że człowiek, który był z przekonania komunistą i który zrobił karierę w komunistycznej dyplomacji, zdecydował się na taki krok?
Romuald Spasowski – bo o nim będzie ta opowieść – dojrzewał do tej decyzji przez całe życie. Jako żołnierz, dyplomata, ambasador PRL w różnych krajach, miał doprawdy życie bardzo ciekawe. I bardzo barwnie opowiedział o nim w książce „Spowiedź ambasadora”, wydanej przez wydawnictwo Universitas. Redaktorem tej publikacji jest Mariusz Brymora, (także polski dyplomata). Z nim właśnie rozmawiamy o niezwykłych wspomnieniach Romualda Spasowskiego.
DOBRA KSIĄŻKA HISTORYCZNA — 008
Katastrofa w Czarnobylu – fakty i mity. Rozmowa z dr. Kamilem Dworaczkiem.
26 kwietnia 1986 r. nastąpił wybuch w elektrowni jądrowej. Ale świat dowiedział się o tym dwa dni później. Dlaczego władze sowieckie ukrywały tę informację? Dlaczego towarzysze radzieccy nie informowali o tym nawet towarzyszy polskich?
Czy władze komunistycznej wtedy Polski okłamywały społeczeństwo?…
…A może jednak zrobiły wszystko, co mogły, aby chronić zdrowie Polaków?
Czy rację mieli ci, którzy na wieść o awarii, zaczęli podawać dzieciom płyn Lugola?
O faktach i mitach wokół tej tragedii rozmawiamy z dr. Kamilem Dworaczkiem, autorem książki „W cieniu radioaktywnej chmury. Konsekwencje katastrofy czarnobylskiej w Polsce”.
O HISTORII I NIE TYLKO — 007
O tym, jak przemycano Biblię do komunistycznej Polski opowiada Łukasz z Open Doors.
Ta międzynarodowa, chrześcijańska organizacja ma swoje początki właśnie w Polsce Ludowej w latach 50. XX w. Założyciel Open Doors, brat Andrew, przyjechał w 1955 r. do Warszawy na kongres młodzieży socjalistycznej. Co zobaczył i przeżył i dlaczego wtedy postanowił przemycać do krajów komunistycznych Pismo Święte, a także jak to robił i kto mu pomagał – o tym wszystkim w najnowszym podcaście. Warto słuchać!
O HISTORII I NIE TYLKO — 006
Jugosławia komunistyczna. O tym wyjątkowym kraju i solidarności jugosłowiańskiej opozycji z Polakami mówi dr Mateusz Sokulski z Instytutu Historii Uniwersytetu Śląskiego i Biura Badań Historycznych IPN w Katowicach.
Dlaczego Jugosławia uchodziła za najbogatszy kraj komunistyczny? Jak bardzo była niezależna od ZSRR? Dlaczego antykomunistyczna opozycja miała tam lewicowe korzenie? Jak wspierała polską „Solidarność”?
O HISTORII I NIE TYLKO — 005
O poezji stanu wojennego — rozmowa z poetą Kazimierzem Węgrzynem.
O HISTORII I NIE TYLKO — 004
O poezji stanu wojennego — rozmowa z poetą Marianem Sworzeniem.
O HISTORII I NIE TYLKO — 003
O poezji stanu wojennego — rozmowa z poetą Tomaszem Jastrunem.
DOBRA KSIĄŻKA HISTORYCZNA — 002
„Świat wobec stanu wojennego” — rozmowa z dr. Łukaszem Kamińskim.
O HISTORII I NIE TYLKO — 001
„Jak górnicy obalili komunę” — rozmowa z prof. Bogdanem Musiałem.
