Śląskie Centrum
Wolności i Solidarności

Jan Stawisiński urodził się 29 czerwca 1960 r. w Sławnie w domu Alojzego i Janiny[1]. W 1961 r. rodzina przeprowadziła się do Koszalina. Tam w 1975 r. Jan ukończył Szkołę Podstawową nr 8, następnie uczęszczał do Zasadniczej Szkoły Zawodowej, gdzie kształcił się w zawodzie elektromontera (1975 – 1978 r.)[2]. W 1979 r. rozpoczął naukę w Technikum Elektryczno-Elektronicznym[3], jednak postanowił zrezygnować z tej formy edukacji i wyjechać na Śląsk, zamierzał zostać górnikiem. W 1980 r. zaczął uczęszczać do Technikum Górniczego dla Dorosłych w Katowicach[4]. W okresach wakacyjnych pracował jako ratownik WOPR[5]. 25 września 1979 r. został zatrudniony w KWK „Wujek”, początkowo jako robotnik niewykwalifikowany, a od 1 sierpnia 1981 r. na stanowisku mł. górnika[6]. Zachowane dokumenty źródłowe nie pozwalają stwierdzić czy Jan Stawisiński był członkiem powstałego we wrześniu 1980 r. Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”[7]. Z pewnością brał udział w proteście w dniu 16 grudnia 1981r. W czasie akcji pacyfikacji strajku przez siły milicyjno-wojskowe otrzymał postrzał w głowę. Został przewieziony do szpitala w Katowicach-Szopienicach[8].

„Rodzice nocami słuchali zagłuszanego Radia Wolna Europa. 16 grudnia [1981 r.] mówili w radiu, że w Wujku strzelali i zginęli ludzie” – relacjonuje siostra górnika Małgorzata Haciska. – „Matczyne serce czuło i mama po uzyskaniu pozwolenia na wyjazd do Katowic, pojechała tam z siostrą – Beatą. Świętej Pamięci Mama szukała go wraz z jego kolegami po katowickich szpitalach. Jasia odnaleziono w Szopienicach i później przewieziono do Ochojca[9]. Mama zatrudniła się w szpitalu jako salowa i była przy synu do końca…”[10].

Jan Stawisiński nie odzyskał przytomności, zmarł 25 stycznia 1982 r[11]. Bezpośrednią przyczyną śmierci było nieodwracalne uszkodzenie mózgu i związane z nim liczne komplikacje[12]. Jan Stawisiński był kawalerem. Cztery dni później został pochowany na cmentarzu w Koszalinie[13], pogrzeb odbył się przy obstawie SB i MO.

„W trakcie nabożeństwa żałobnego w kościele parafialnym franciszkanów pw. [Podwyższenia] Krzyża [Świętego] w Koszalinie uczestniczyło koło 100 osób. Kazania nie wygłoszono. Na cmentarzu mowę pożegnalną wygłosił o. Rajmund Marszałkowski – wikariusz wspomnianej parafii. Po odmówieniu wspólnej modlitwy, zakonnik nawiązał do daty 16 grudnia 1980 r., związanej z odsłonięciem Pomnika Poległych Robotników na Wybrzeżu. Wspominał, że w czasie tychże uroczystości składano oficjalne deklaracje, że tragedia Grudnia z 1970 r. nigdy nie może się powtórzyć. Serca Polaków pałały wówczas nadzieją – kontynuował mówca, że rozpoczyna się nowy etap historii, który zapewni wszystkim poczucie jedności i sprawiedliwości. I oto nowe ofiary, i oto znowu stajemy nad trumną młodego człowieka, który oddaje życie dla tej samej sprawy. Jakie więc gwarancje, jakie więc zaufanie do tych, którzy zapewniali?”. „Bóg upomni się o to życie, bo ta krew woła o pomstę do Nieba. Kainowa zbrodnia dokonana na bracie Polaku, który pragnął, jak wszyscy pragniemy dobra. Dlatego chciejmy wyrazić naszą jedność z całym narodem i błagajmy Boga, by słowa psalmu wypisane u stóp Trzech Krzyży w Gdańsku, spełniły się w naszym narodzie i aby na spełnienie ich nie trzeba było długo czekać”[14].

29 sierpnia 1990 r. został pośmiertnie odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami przez prezydenta RP na Uchodźstwie Ryszarda Kaczorowskiego, zaś 7 grudnia 1992 r. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski przez prezydenta RP Lecha Wałęsę[15]. W 2015 r. pośmiertnie odznaczony Krzyżem Wolności i Solidarności.

Upamiętniono go wraz z innymi górnikami poległymi 16 grudnia 1981, Pomnikiem ku czci poległych górników z KWK „Wujek” w dniu 16 grudnia 1981 roku w okresie stanu wojennego (1991).

---

[1] Odpis skrócony akt zgonu, w zbiorach ŚCWiS, teczka Jan Stawisiński.

[2] Odpis świadectwa ukończenia Zasadniczej Szkoły Zawodowej, Archiwum Centrum Usług Wspólnych, Akta Personalne Jana Stawisińskiego, nr 72617, kopia w ŚCWiS: Ankieta kwestionariusz dot. Jana Stawisińskiego, wypełniona przez siostrę Małgorzatę Haciskę, w zbiorach Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności.

[3] Zaświadczenie wydanie przez Zespół Szkół Elektroniczno-Elektrycznych z 17.09.1979 r., Archiwum Centrum Usług Wspólnych…

[4] Zenon Szmidtke, Godne życie Janka Stawisińskiego i jego matki Janiny, „Górnik Polski” – Zeszyty naukowe Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu, nr 5/2011, s. 92.

[5] Ankieta kwestionariusz dot. Jana Stawisińskiego, wypełniona przez siostrę Małgorzatę Haciskę, w zbiorach Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności; T. Kurpierz, J. Neja, Stawisiński Jan, ES.

[6] Umowa o pracę i in., Archiwum Centrum Usług Wspólnych…

[7] Listy członków NSZZ „Solidarność” zachowane w Archiwum Zarządu Regionu Śląsko – Dąbrowskiego NSZZ „Solidarność” w Katowicach.

[8] Karta choroby, Akta sądowe Mariana Okrutnego i 23 in., t. 1, k. 31-32, IPN Ka 693/1.

[9] Miało to miejsce 19.12.1981 r., po interwencji matki Janiny Stawisińskiej.

[10] Ankieta kwestionariusz dot. Jana Stawisińskiego, wypełniona przez siostrę Małgorzatę Haciskę, w zbiorach Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności.

[11] Odpis skrócony akt zgonu …; Protokół oględzin i sekcji zwłok, KWK Wujek – Grudzień-82, IPN Ka 063/154, s. 50-52; Ankieta kwestionariusz dot. Jana Stawisińskiego, wypełniona przez siostrę Małgorzatę Haciskę, w zbiorach Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności; T. Kurpierz, J. Neja, Stawisiński Jan, ES.

[12] Protokół oględzin i sekcji zwłok…

[13] Ankieta kwestionariusz dot. Jana Stawisińskiego, wypełniona przez siostrę Małgorzatę Haciskę, w zbiorach Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności; T. Kurpierz, J. Neja, Stawisiński Jan, ES.

[14] Szyfrogram nr 306, KWK Wujek – Grudzień-82, IPN Ka 063/154, s. 48.

[15] Ankieta kwestionariusz dot. Jana Stawisińskiego, wypełniona przez siostrę Małgorzatę Haciskę, w zbiorach Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności; T. Kurpierz, J. Neja, Stawisiński Jan, ES; Pismo Kancelarii Prezydenta RP Biuro Kadr i Odznaczeń w Warszawie skierowane do Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności w Katowicach potwierdzające nadanie odznaczenia, Warszawa 03.11.2014r., w zbiorach ŚCWiS.

[16] Uchwała nr 09/2003 Stowarzyszenia Osób Represjonowanych w Stanie Wojennym o Oddział Koszalin z dn. 17.11.2003r.; Uchwała Rady Miejskiej w Koszalinie z dn. 27.11.2003r., kserokopie w zbiorach Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności. Krótki biogram Zenona Zająca można odnaleźć w Idą pancry na Wujek, Katowice – Warszawa 2011.